BİR TABYANIN DİRİLİŞİ “Karanlıkliman Tabyası” Google Earth üzerinde Karanlıkliman Tabyası’nın yeri. 210/22’lik topun parçasından limana doğru bir bakış. Karanlıkliman Tabyası, Kumkale Şehitliği’nden sahile inerken sağa ayrılan toprak yol kavşağında solda tarlanın içerisindedir. Halen bir top parçası da yerinde durmaktadır. Tabyanın kurulduğu yer deniz seviyesinden 25 m. kadar yükseklikte Seddülbahir Cephesi’ni ve Boğaz girişini rahatlıkla görebilecek yerdedir. Tabyanın sahil bölgesi Karanlıkliman diye isimlendirildiği için bu tabyaya da Karanlıkliman Tabyası adı verilir. Tabya, Sultan Abdülaziz döneminde inşa ettirilir.1 Boğaz’ın tahkimatını güçlendirmek için topçu birlikleri için yapılır. Çanakkale Muharebeleri’nin başlarında tabyada herhangi bir top mevcut değildi. 18 Mart 1915 tarihinde yapılan muharebede aktif olarak kullanılamadı. Nitekim kara çıkarmalarının hemen ardından tabyaya toplar yerleştirilerek Sultan Abdülaziz’in hatırası tekrardan dirilecekti. Toplar toprak çukurlara yerleştirilmiştir. Ayrıca topu saklayacak olan bir yükselti de günümüze ulaşamamıştır. Yine bu tabya ile ilgili diğer bir bilgi Sultan Abdülaziz’e ait bir adet Alman Krupp marka top parçasının toprağa gömülü olduğu ve bu tabyada kaç tane, kaçlık topun kullanıldığının bilinmemesidir.2 Sultan Abdülaziz’e ait olan bir top parçası halen tarlanın içerisinde namlusu ve arka kısmı kesilmiş vaziyette durmaktadır. Ayrıca bu tabya da 2 adet 210/22’lik top kullanılır. 18 Mart 1915’ten sonra İtilaf güçleri kara çıkarmasına hazırlandığı için Boğaz’da eskisi gibi harekat düzenlemezler. Bununla birlikte Boğaz’daki kargaşa biraz olsun özelliğini yitirmiş olur. Bu yüzden Türk tarafı merkez tabyalarda bulunan kısa çaplı ağır toplarını Erenköy ve İntepe bölgelerine kaydırır. Bu bölgelere getirilen topların bir amacı da buradan yapacakları atışlarla Seddülbahir Cephesi’ndeki düşman kuvvetlerini rahatsız etmek ve Türk askerlerini rahatlatmaktır. Çanakkale Müstahkem Mevkii’ye bağlı toplar kara çıkarmalarına yeterince destek olamaz. Fakat İntepe ve Erenköy Bölgeleri’ne uzun namlulu toplar yerleştirerek Seddülbahir Cephesi’ndeki Türk askerlerinin rahatlatılması düşünülür. Bu yüzden merkez tahkimatlarda kullanılmayan bazı toplar Anadolu Yakası’ndaki yüksek yerlere taşınır. Mayın arama gemilerinin yaklaştırılmaması ve küçük savaş gemilerinin ilerlemelerine engel olunması amacıyla, Mecidiye ve Çimenlik Tabyaları’nda bulunan birer 210/22’lik topun İntepe’de mevzilendirilmesi planlanır.3 Bu toplar için de uygun bir yer düşünülmeye başlanır. 30 Mart 1915’te, Alman Bataryası adı verilmiş olan iki adet 88 mm.lik Yavuz topunun Kepez’e konması sona erer ve Anadolu Mecidiye’si ile Çimenlik’teki birer 210 mm.lik topun İntepe Bölgesi’ne konması kararlaştırılır.4 Bu topların bir an önce yerlerine yerleştirilip görevlerini yapması beklenmekteydi. Karanlıkliman Tabyası da bu düşünceden dolayı 28 Nisan 1915’te kurulur.5 Muharebeler esnasında mayınları korumak ve savaş gemilerine atışlar yapmak gibi görevler üstlenir. Kurulduğu yer ise bu amaçlara hizmet etmesini kolaylaştırmaktadır. Daha Çanakkale sefer projesi siyaset masalarında görüşülürken İngiliz otoriteleri, İstanbul merkezinde ihtilal çıkacağına ve Türk savunmasının ciddi tutulmayacağına inanmıştı. General Hamilton bu fikirle uğurlanmış ve İtilaf kuvvetleri karargahı da bu fikir hayalinde tatlı umutlara kapılmıştı. 28 Nisan günü, Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın 210/22 mm’lik kısa namlulu iki ağır topu, İntepe mevzilerine yerleştirilmişti. Boğaz’a giren düşman gemilerinin Seddülbahir cephesini yandan ateşe tuttukları görülmüştü. Erenköy obüs grubunun bu gemilerle baş edememesi üzerine böyle bir tedbir düşünülmüştü; fakat bu toplar kendilerinden beklenen işi yapabilecek nitelikte değildi. Eski model, ağır ateşli, kısa menzilli silahlardı. Düşman gemileri Domuzdere, Kerevizdere ağızlarında kıyı sularına yanaştıkları zaman (seçtikleri muharebe mevkileri burasıydı) atış menzilinden kurtulmuş oluyorlardı. Buna rağmen Müstahkem Mevkii’nin bu hareketi, boşuna bir hareket sayılmazdı. Batarya, İntepe topçusunu güçlendirmiş ve düşman gemilerini serbest sularda manevra yapmalarını bir dereceye kadar zorlaştırarak dolaylı etkiler sağlamıştı.6 Görüldüğü gibi 210/22’lik gibi kısa namlulu ağır topların menzili muharebeye göre çok yetersizdir. Birleşik Filo gemileri Domuzdere ile Kerevizdere arasına sığındığında Karanlıkliman Tabyası’na yerleştirilmiş olan 2 adet 210/22’lik topun menzili dışına çıkıyor ve rahat edebiliyorlardı. Düşmanın büyük gemilerine 15 santimlik ve daha yüksek çaptaki toplar ve muhriplere ise 12 santimetreliğe kadar hafif çaptaki toplar ateş açacaktır. Eğer İntepe gemiler tarafından tahrip edilir de düşman gemileri boğaza dahil olmaya başlarsa evvela kara hedeflerine karşı mücadeleye devam edecektir. Bataryalar ve savunma mevzileri düşmanın taarruzuna mani olacak kadar kuvvetlidir. İntepe’deki 21 santimlikler düşman kendi mevzilerine sokulduğu zaman düşman gemilerini tahrip için fırsat düşünce bundan istifade edecektir.7 İntepe’deki bataryaların düşman üzerinde yaptıkları büyük hasar yalnız kendi tarassutlarımızdan değil aynı zamanda düşmanın daima İntepe’ye kahir ateşini tevcih etmesi ve buraya tayyare taarruzları yapmasından da anlaşılıyordu. Fakat tahribat yapamıyordu. İki 21 santimetrelik top atış sahası nazarı dikkate alınarak mestur batarya tabiye edilmemiş bulunuyordu. Seyyar bataryalar ekseriyetle mevzi değiştiriyorlardı. Elde mandaların fazla olmayışı dolayısıyla müşkülat çekiliyor ise de yeni mevzileri zamanında almak mümkün oluyor ve bu suretle ciddi hasar almaktan vikaye olunabiliyordu.8 Bataryalarda bulunan topların menzilinin kısa olması ve savaş gemilerine ağır zararlar veremese de tekerleklerinin olmasından dolayı yer değiştirip zarar görmemesi, düşmanı aldatması ve boşu boşuna bataryanın olmadığı yere ateş açmalarını sağlamasından dolayı önemli bir yer teşkil etmektedir. Düşman uçak ve gemileri gece gündüz bataryaları top atışına tutmaktadır. Düşman fazla cephane sarf ederek tayyare tarassudu ile ateşini sürekli icra etmekteydi. Bütün bunlara rağmen yalnız bir adet 21 santimlik topumuzdan başka hiçbir top iskat edilememişti. Bu topların araziye iyice uydurulmasından ve tepeciklerin arkasına güzel yerleştirilmiş ve bazı yerde teker olarak tabiye edilmesinden, bataryaların etrafında hemen 100 metre nısıf kutrunda daireler içinde büyük bataryaların arazi üzerinde açmış oldukları kuyular ve çöküntüler ateşin ne kadar ağır icra edilmiş olduğunu gösterir.9 Bataryalarımızdaki topların hareketliliği ve iyi kamufle edilişleri onları düşman ateşinden bir nevi olsun korumaktadır. Şükrü Fuad Gücüyener eserinde buradaki bataryalarla ile ilgili şu hatıradan bahseder: “Fakat, düşman bilmiyor! Bilmiyor ki, İntepe’de iki top mevzii vardır: Biri, hakiki ve oldukça gizli. Diğeri sahte ve açık. Açıkta olan sahte topların namluları soba borularındandır; anladınız mı? Ahmakların her gün attığı yüzlerce top. Bir çok bomba, hep bu soba borularındandır. İşte! Ne ise, gülelim, geçelim, düşmanın bu haline biz.”10   Gördüğümüz gibi sahte bataryalar da birçok noktaya bataryalarımızın yakın çevresine konulmuştur. Karanlıkliman Tabyası’ndaki toplar 210/22’lik Alman Krupp marka kıyı toplarıdır. 4,620 metre namlu uzunluğuna sahip olan bu toplarda 32 adet yiv/set bulunmaktadır. Ayrıca menşuri (prizma) kamaya sahiptir. 210/22’lik toplar 1873 yılında alınır.11 Sultan Abdülaziz döneminde alınan bu toplardan Çanakkale Boğazı’na 11 adedi konuşlandırılır. 210/22’lik toplardan bir adedi Kumkale Tabyası’na, bir adedi Çimenlik Tabyası’na, bir adedi Anadolu Mecidiye Tabyası’na, yedi adedi Namazgah Tabyası’na ve bir adedi de Değirmenburnu Tabyası’na yerleştirilir. Ayrıca bu tabyalardan alınan toplarla Karanlıkliman Tabyası, Tengerderesi Doğusu’na, Kerevizdere-Domuzdere arasına ve Küçük Anafartalar Köyü’ne tahkimatlar kurulur. 210/22’lik topta Tapalı Dane ve Sert Dane olmak üzere iki çeşit mermi kullanılmaktadır. Bu mermilerden Tapalı Dane’nin 79 kg ağırlığındaki mermisi, 4,75 kg ağırlığındaki kara barutla ilk hızı 430 sn/m olmak üzere 6.900 m menzile ulaşmaktadır. Sert Dane ise 98,5 kg ağırlığındaki mermisini, 1,25 kg ağırlığındaki kara barutla ilk hızı 420 sn/m olmak üzere 7.300 m menzile atabilmektedir. 210/22’lik topun mermisinin 1.000 m’deki son hızı 371 sn/m ve deleceği kalınlık ise 453 mm’dir. 5.000 m’deki son hızı 281 sn/m ve deleceği kalınlık ise 107 mm’dir. 7.000 m’deki son hızı ise 262 sn/m ve deleceği kalınlık 90 mm’dir.12 Google Earth üzerinde Karanlıkliman Tabyası’nın Menzili.   Çanakkale Muharebesi’nden sonra toplara baktığımızda günümüze kadar özelliğini kaybettiğini görürüz. Topun bir tanesi tarla içerisinde namlusu ve arka kısmı kesilmiş vaziyette yatmaktadır. Diğer top ise çevrede yapılan araştırmalar sonucu bulunamamıştır.   210/22’lik bir topun günümüzdeki hali.     Çanakkale Savaşları Araştırmacı-Yazar Bayram AKGÜN baryamakgun@hotmail.com     KAYNAKÇA > Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekatı, V. Cilt, I. Kitap (Haziran 1914-25 Nisan 1915), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993. > Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Deniz Harekatı, VIII. Cilt, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları Seri No:3, Genkur. Basımevi, Ankara, 1976. > Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (Amfibi Harekatı), V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2012. > Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Çanakkale Bölgesi’nde Osmanlılar Döneminde Yapılan Kale ve Tabyalar, 1994. > GÜCÜYENER, Ş., F., Birinci Dünya Savaşı’nda Tanıdığım Kahramanlar, 1. Baskı, 1947. > KOÇ, A., Çanakkale Muharebelerinde Topçunun Kullanılması, Topçu ve Füze Okulu Komutanlığı, 2’nci Sınıf Basımevi Müdürlüğü, Ankara, 2008. > LOREY, H., Türk Sularında Deniz Hareketleri, Cilt II, Boğazlar Etrafında Mücadele, Çeviren: Dz. Kurmay Albay Tacettin Talayman, T.C. Deniz Basımevi, 1946.