BUGÜN KISACA BULGARİSTAN 93 MUHACIRIYIZ… DİYEREK GEÇİŞTİREN AMA NE OLDUĞUNU? KİM OLDUĞUNU? NEREDEN GELİP, NE YAPTIĞINI BİLMEYEN BİGALILARA İTHAF OLUNUR! TARİH; ÖĞRENMEK VE DERS ALMAKTIR. BİLMEDİĞİN TARİH, DERS ALMADIĞINDA YİNE TEKRARLANACAKTIR. UNUTMA… BİGALI MUHACIRLAR NEREDESİNİZ? BUGÜN KISACA BULGARİSTAN 93 MUHACIRIYIZ… DİYEREK GEÇİŞTİREN AMA NE OLDUĞUNU? KİM OLDUĞUNU? NEREDEN GELİP, NE YAPTIĞINI BİLMEYEN BİGALILARA İTHAF OLUNUR! TARİH; ÖĞRENMEK VE DERS ALMAKTIR. BİLMEDİĞİN TARİH, DERS ALMADIĞINDA YİNE TEKRARLANACAKTIR. UNUTMA… 93 HARBİ-TUNA CEPHESİ-HARMANLI KATLİAMI: Harmanlı Katliamı; (1877-1878) Rus-Türk Savaşı sırasında 1878 yılında Rus birlikleri tarafından yapılmıştır. Bulgaristan'daki Müslüman nüfus ilerleyen Rus ordusu önünden kaçarak göçe başladı. 20 Ocak 1878 tarihinde, Müslüman mültecilerden oluşan 20.000 arabalık 50.000- 100.000, kişilik kafile Harmanlı-Plovdiv’e doğru geri çekilirken Rus askerleri tarafından saldırıya uğradı ve katledildi. Bu saldırıda kaçamayıp arabalarda kalan yaşlı erkekler Ruslar tarafından katledildi. 2.000 çocuk Marica Nehri’nde boğuldu. Tüm eşyalar ve genç kadınlar Rus birlikleri tarafından Sarambey-Sarımbey’e (bugünkü Septemvri) götürüldü. Kervandan sağ kalanların büyük bir kısmı da komşu köylerin Bulgarlar çetecileri tarafından eşyaları talan edildi, insanlarımız da katledildi. Saldırıdan kaçarak sağ kurtulabilenlerin büyük kısmı da kar ve soğuk altında telef oldu. Çok genç ve güçlü kuvvetli olanların az bir kısmı dağlara doğru kaçabildi. Rusların ilerlemesini kolaylaştırmak için Bulgarların çıkardıkları isyanlar, Nevrekop ve Siroz yönüne doğru genişletildi [BOA, Sadaret Mektubî Kalemi Mühime Odası Belgeleri, (BOA. A.} MKT. MHM), Dosya Numarası / Gömlek Numarası, 483/41]. Ağustos 1877 tarihinde Ferdice-Kızanlık yolu üzerinde Rus Kazakları ve Bulgarlar tarafından çok sayıda Müslüman öldürüldü. Diğer taraftan General Rauhda kumandasındaki 26. Don Kazak Alayı, Hainköy çevresindeki köylerde bulunan Müslümanların Tunca bölgesindeki dağlara kaçmalarına neden oldu. Temmuz 1877 tarihinde Tırnova’dan kaçan yaklaşık 700 Müslüman, Kazaklar tarafından öldürüldü. 1878 yılının başında Rus ve Don Kazak birlikleri tarafından yapılan “Harmanlı Katliamı”nda 40.000’den fazla Müslüman öldürüldü [ Nedim İpek, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, (Ankara: T.T.K., 1999), s.18-19. Serap Toprak, Bulgaristan’ın Bağımsızlığında Rusya’nın Rolü, History Studies, Yıl: 2013 Cilt: 5 Sayı: 6 Balkan Savaşları Özel Sayısı, s. 131-147. http://www.historystudies.net/…/1862130059_8-Serap%20Toprak…] Ruslar gelmeden önce dedelerimiz köylerini terkettiler. Ruslar bu köylere girince, bu köyleri yakıp yıkmışlar, çevredeki Bulgarlar, en güzel Müslüman evlerini işgal edip yerleşmişler, diğer evleri yağmalamışlar, kaçamamış olan Müslümanları yollarda yakalayıp öldürmüşlerdir. Bu konuda en güzel ve doğru tanıklığı Dick de Lonlay isimli bir Fransız yapmaktadır. Dick de Lonlay bir Rus sempatizanıdır. Rus ordusuna bu savaşta gönüllü olarak katılmıştır. Rus Ordusunda Don Kozakları 26’ncı Tümeninde görev yapmış, 14 Kasım 1877-28 Mart 1878 tarihleri arasında Bulgaristan’ın çeşitli yerlerinde bulunmuş ve her gün gördüklerini yazmış ve hatta yer resimler yapmış, daha sonra bunları bir kitap olarak 1886 yılında Paris’te yayınlanmıştır [Dick de Lonlay, A travers la Bulgarie, Paris, Garniers Frèrers, 1886]. Filibe ve Edirne’ye Doğru Göç: Köylerini terk eden Türklerin bir kısmı da ilk önce Filibe’ye kaçmışlar. Ne var ki Filibe’de 15 Ocak 1878’de işgal edilince Filibe’ye sığınanlar Edirne’ye kaçmışlardır. Ancak 20 Ocak 1878’de Ruslar Edirne’yi de işgal ettiler. Bunun üzerine Türkler, İstanbul’a veya Keşan’a İpsala’ya kaçmışlardır. İstanbul’dan da muhacirler Anadolu’nun çeşitli yerlerine gönderilmiştir [Nedim İpek, Rumeli’den Anadoluya Türk Göçleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1994, op. Cit., s.43-106] Rusların önünden kaçarken dedelerimizin büyük zahmetler çektiği, zulme uğradıkları anlaşılmaktadır. Rusların gelmesinden cesaret alan Bulgarlar, Müslüman ahaliye zarar vermiş, onların mallarını yağmalamışlardır. Keza, savaş Şubat 1878’e kadar sürdüğünden Kasım, Aralık, Ocak, Şubat aylarında kar altında dedelerimizin birçoğu açlıktan ve soğuktan donarak ölmüştür. Dick de Lonlay, anılarında Filibe’den Edirne yolu boyunca her tarafta soğuktan donmuş insan cesetlerinin bulunduğunu yazmaktadır. Örneğin Dick de Lonlay, Hasköy civarında 600 kadar donmuş ceset saydığını yazmaktadır. Türk muhacir kafilelerinin geceleri mola verdikleri her yerde sabahları yığınla ölü bırakarak yollarına devam ettiklerini görmüştür. Örneğin yazar Kayacık civarlarında 2 Şubat 1878 günü, yol kenarında yığınla soğuktan donmuş yaşlı insan, kadın ve çocuk cesedi gördüğünü, bunların bir heykel gibi donmuş olduklarını ve karardıklarını yazmaktadır [Lonlay, op. Cit., s.260]. Dick de Lonlay, 5-6 kişinin birbirine sarılmış bir şekilde donmuş olduklarını görmüştür. Herhalde bu insanlar birbirleriyle sarılarak birbirini ısıtmaya çalışıyorlardı. Dick de Lonlay, üste annelerin altta çocukların cesetleriyle karşılaşmıştır [Lonlay, op. Cit., s.261]. Demek ki anneler, çocuklarını soğuktan koruyabilmek için çocuklarının üstüne yorgan gibi kıvrılmışlar; ama ne yazık ki anneler de çocuklarda donarak ölmüştür. Yazar iki genç kızın toprak üzerinde kucak kucağa birbirine sarılmış olarak oturduklarını, görenlerin onları canlı sandığı oysa onların donmuş olduğunu yazmaktadır [Lonlay, op. Cit., s.261]. Dick de Lonlay, uzun beyaz sakallı ihtiyarların heykel gibi donduklarını görmüştür. Türk muhacir kafilesinin mola verdiği yerlerde ölüler, atılmış yığınla eşya, bulunduğunu, buralara Bulgarların ve çingenelerin akbaba gibi üşüştüklerini yazmaktadır [Lonlay, op. Cit., s.262-263]. Dahası, zaman zaman Rus birlikleri de göç eden muhacir kafilelerine saldırıyor, onları öldürüyorlardı. Örneğin Dick de Lonlay’ın yazdığına göre 20 Ocak 1878 günü General Strukoff komutasında 4’üncü süvari tümeni ve 1’inci ve 9’uncu Kazak süvari alayları Hasköy tarafından Harmanlıya 10 km kadar mesafede 20 bin arabalık bir Türk muhacir kafilesine saldırmışlardır. Muhacir kafilesi saldırıya karşı koymuş ve Rusları geri püskürtmüştür [Lonlay, op. Cit., s.264-265]. Bunun üzerine olay yerine General Skobelef komutasında bir tümen gelmiştir. Rus topçu kuvvetleri muhacir kafilesinin yanında bulunan tepeye çıkıp, aşağıda kalan Türk muhacir konvoyunu top atışına tutmuşlardır. Top atışından sonra Rus birlikleri muhacir kafilesinin üzerine saldırmışlar ve yaşlı, kadın çocuk demeden herkesi kılıçtan geçirmişlerdir [Lonlay, op. Cit., s.265]. Kendisi bir Rus sempatizanı olan ve onların yanında savaşa gönüllü olarak katılan Dick de Lonlay, olay yerinden 10 gün sonra geçmiş, ortada binlerce ölünün bulunduğunu, tahrip olmuş binlerce araba kalıntısının olduğunu yazmaktadır [Lonlay, op. Cit., s.266]. Bu katliamdan kaçabilenler muhacirler, ormanlara saklanmışlar, ama orada da muhtemelen soğuktan ve açlıktan ölmüşlerdir [Lonlay, op. Cit., s.266]. Bu olay, tarihte “Harmanlı Katliamı” olarak anılmaktadır [İpek, op. Cit., s.19]. Bu katliam neticesinde 20 bin arabalık bu muhacir kafilesinden geriye bir araba kalmaz. Kaçıp kurtulabilenlerin sayısı bilinmemektedir. Bu katliamda, çoğu yaşlı, kadın ve çocuk olmak üzere en az 40 bin kişi ölmüştür. Bazı kaynaklarda ölü sayısı 100.000 olarak verilmektedir [İpek, op. Cit., s.19]. Necdet Zeki Gezer - Kemal Gözler, Yeniçiftlik Beldesi Tarihi, Ekonomisi, Sosyal ve Kültürel Yapısı, Ekin Kitabevi Yayınları, s. 55-56, 57-58. Rus Mezalimi ve “Harmanlı Katliamı”: Ocak 1878’de Skobelef’in emrindeki Rus ve Don Kazak askerî birlikleri Harmanlı’da 20.000 arabada çoğu kadın ve çocuk olmak üzere sayısı çeşitli kaynaklarda 40.000 ile 100.000 kişi arasında değişen bir muhacir kitlesine rastlar.Bunların üzerine saldıran Rus süvarileri ve Don Kazakları muhacirleri katlettiler. Katliâmdan kurtulanların da Meriç üzerinde ve dağlar arasında soğuktan ve açlıktan tamamen kırılmalarına sebep oldular [Russes et Turcs, Guerre d’Orient, Paris 1077-1870, II, 875; Dick de Lonlay. A Travers la Bulgarie, Paris 1886, s. 264; Minestere des - Affaires Etrangéres â Paris, Archives diplomatiques, s. 194; Mission envoyée en Arménie par le New-York Herald. Traduction des lettres écrits par le Dr.Georges Hepworth h. krejewski. Drogman chancelier do consulat de France â Trebizonde 1898, Nedim İpek, Rumeli'den Anadolu'ya Türk göçleri (1877-1890) İ.Ü. 1991 (DT), s. 26]. Rus, Bulgar ve Don Kazakları tarafından yakılan köyleri işlenen cinayetleri tek tek tesbit etmek mümkün değildir. Yalnız Çarlık ordusunun hangi yoldan geçtiğini anlamak için yanmış köy harabelerini ve kanlı cesetleri takip etmenin yeterli olduğunu söyleyebiliriz. Konuyu hatırlatan ve derleyen Bünyamin Nami TONKA’ya teşekkür ederiz. Nazmiye-Engin GÜRSU